Chi Bồ kết phân bố và phát triển nhiều ở nhiều vùng châu Á, châu Mỹ. Bồ kết được sử dụng làm thuốc truyền thống tại các nền văn hóa như Việt Nam, Trung Quốc, Hàn Quốc… để điều trị bệnh sởi, khó tiêu, bệnh gà, đậu mùa, táo bón, tiêu chảy, chăm sóc tóc và da đầu.
Dược tính của quả bồ kết
Chi Bồ kết bao gồm 14 loài thuộc phân loại Vang (Caesalpinioideae). Hơn 60 hợp chất bao gồm triterpenes, sterols, flavonoids, alkaloids, phenolics… và các dẫn xuất của chúng đã được phân lập từ Gleditsia japonica Miq., Gleditsia sinensis Lam., Gleditsia caspica Desf. và Gleditsia triacanthos L. Trong số những hợp chất này, saponin triterpenoid và flavonoid là thành phần chính của Bồ kết [1].
Qua các cuộc thử nghiệm, các hợp chất bên trên có hoạt động sinh học đa dạng như chống khối u, chống viêm, chống dị ứng, chống tăng lipid máu, giảm đau, chống đột biến, chống oxy hóa, kháng khuẩn, kháng nấm.v.v.
Trong y học Trung Quốc, gai bồ kết được sử dụng để điều trị ứ đờm đục trong phổi, ho khó thở và bệnh trĩ. Thuốc mỡ từ bồ kết dùng để làm nhanh lành các vết loét do tính kháng khuẩn từ Aquaticasaponin A, aquaticasaponin B và Aquaticine C.
Tại Hàn Quốc, bồ kết lại được ứng dụng tạo ra các sản phẩm trị mụn nhọt, sưng tấy và các bệnh ngoài da. Vỏ quả sử dụng trong việc điều chế thuốc trừ sâu sinh học, thuốc long đờm. Người Nhật Bản dùng quả bồ kết giúp lợi tiểu và cũng làm thuốc long đờm.
Các nhà khoa học tại Mỹ nghiên cứu chi Bồ kết, có thể chiết xuất được chất gây mê, khử trùng, chống khối u, giảm đau, trị bệnh dạ dày. Vỏ của cây bồ kết sử dụng như thuốc để chữa khó tiêu, sởi, ho gà, đậu mùa [2].
Lợi ích của Bồ kết trong việc chăm sóc tóc
Đã từ lâu, người Việt chúng ta dùng quả bồ kết để chăm sóc cho mái tóc của mình. Luôn có một niềm tin rằng, dầu gội hay nước gội từ bồ kết có thể giúp mái tóc mạnh khỏe, ngăn ngừa rụng tóc, kích thích mọc tóc cũng như làm tóc đen bóng. Gleditsia australis và Gleditsia fera, hai loài bồ kết được xem là loài bản địa tại Việt Nam.
Có thể nhiều người biết rằng, quả bồ kết chứa một lượng lớn saponin, mang lại hoạt tính tẩy rửa. Không giống như các chất hoạt động bề mặt hiện đại như sulfate, saponin xuất hiện tự nhiên và lành tính. Cùng các hợp chất chống oxy hóa, kháng nấm, kháng khuẩn, nước gội từ bồ kết không chỉ thanh tẩy cặn bã trên da đầu, mà còn chống lại các loại nấm gây ra ngứa da đầu, làm da đầu sạch sẽ, tạo môi trường thuận lợi cho việc kích thích mọc tóc [3].
Không chỉ vậy, bồ kết với hàm lượng saponin, flavonoids cao giúp cân bằng tuyến bã nhờn da đầu. Trong quả bồ kết có canxi, protein và các khoáng chất vi lượng giúp phục hồi nang tóc, ngăn ngừa rụng tóc hiệu quả, duy trì mái tóc óng ả, mượt mà [4].
Những hoạt chất flavonoids như vitexin, luteolin, isovitexin, quercetin, isoorientin… có trong quả bồ kết có tác dụng ức chế các gốc tự do và ngăn ngừa tình trạng lão hóa nang tóc, từ đó mà có thể ngăn ngừa tình trạng hói đầu [5].
Làm dầu gội bồ kết tại nhà như thế nào?
Có thể nói, trong vùng văn hóa Á Đông, bồ kết giống như một loại thần dược mạnh mẽ đối với tóc và da đầu. Kinh nghiệm sử dụng loại quả này để chăm sóc tóc là một quá trình được đúc kết từ nhiều năm, mang lại những hiệu quả thật sự.
Bồ kết là một nguyên liệu chăm sóc tóc tuyệt vời. Tuy nhiên, trong quả và hạt của bồ kết đều có độc tính, vì thế cần biết cách sử dụng để loại bỏ độc tính hoàn toàn [6]. Chúng ta nên chọn những quả bồ kết đã chín già, có màu nâu đen, mang nướng lên hoặc sử dụng quả bồ kết đã được phơi khô.
Để quả bồ kết có thể tiết ra được hết các chất dinh dưỡng, chúng cần được đem đi nướng cho đến khi lớp vỏ bị vỡ ra. Sau đó, quả bồ kết được ngâm và đun sôi trong nồi cho đến khi nước chuyển sang màu nâu đen. Nếu cần dùng ngay, bạn có thể cho thêm vỏ bưởi, sả, hương nhu để tăng cường dưỡng chất, tạo hương thơm cho nước gội.
Không giống như các loại dầu gội trên thị trường có lớp bọt dày và mang tính tẩy mạnh, nước gội bồ kết khá dịu nhẹ, như một kiểu detox da đầu. Bởi không có silicon, tóc bạn sẽ không có được cảm giác bóng mượt, thậm chí còn cảm thấy hơi bết rít. Đổi lại, thì bạn lại có một mái tóc chắc khỏe với hương thơm tự nhiên đến từ cỏ cây hoa lá.
Thật không may, dù tuyệt vời đến đâu đi nữa, thì việc gội đầu bằng nước bồ kết tự nấu ở nhà chắc sẽ rất ít người nghĩ đến bởi các sản phẩm dầu gội công nghiệp được marketing đỉnh cao. Cùng với đó là quỹ thời gian đối với nhiều người vô cùng eo hẹp, thì việc bỏ ra vài chục phút để làm loại dầu gội thảo dược này quả là điều khó khăn.
Tài liệu tham khảo
1. Jian-Ping Zhang, Xin-Hui Tian, Yong-Xun Yang, Qing-Xin Liu, Qun Wang, Li-Ping Chen, Hui-Liang Li, Wei-Dong Zhang, Gleditsia species: An ethnomedical, phytochemical and pharmacological review, Journal of Ethnopharmacology, Volume 178, 2016, Pages 155-171, ISSN 0378-8741.
2. Hagar Ashraf, Ashaimaa Y. Moussa, Omayma A. Eldahshan & Abdel NasserB Singab (2022) Genus Gleditsia: A Phytochemical and Biological Review (2015-2020), Journal of Biologically Active Products from Nature, 12:1, 1-23.
3. Wu, K., Wu, X., He, D., Yang, J., Yu, H., Chai, X., … Duan, X. (2023). Extraction of saponin from Gleditsia sinensis Lam and applications on natural shampoo. Journal of Dispersion Science and Technology, 1–12.
4. Samia, B.S., Hachemi, B.T., Kheira, C., Abderrahmane, R., & Youssef, A. (2016). Quantification of oligo-elements and heavy metals in the fruits (pods and seeds) of the introduced tree Gleditsia triacanthos L. in Algeria. Annals of Applied Bio-Sciences, 3.
5. Mohammed RS, Abou Zeid AH, El Hawary SS, Sleem AA, Ashour WE. Flavonoid constituents, cytotoxic and antioxidant activities of Gleditsia triacanthos L. leaves. Saudi J Biol Sci. 2014 Dec;21(6):547-53.
6. Gleditsia fera, The Useful Temperate Plants Database.
